Lapjesbomen, ze zijn er niet zo heel erg veel, maar de bomen die ik tot dusver heb bezocht waren gedecoreerd met prachtige lintjes en mooie versiersels, votief gaven zelfs. Er lagen offers bij, zoals bij de Meidoorn op Wearyall hill en de Eiken Gog en Magog in Glastonbury, maar ook een van de bomen bij Externsteine was versiert met kleurige linten. De Heilige Maria ten Eik in Meervelthoven hangt vol met prachtige votief gaven. De Eik Overasselt blijkt na bezoek anders… heel anders…
De lapjesboom in Overasselt is een echte koortsboom en staat pal naast de ruïne van de St. Walrick-kapel. Sint Walrick wordt beschouwd als de patroonheilige tegen ziekten en koorts. De boom wilde ik al heel lang bezoeken. Niet omdat ik ziek ben, maar om de plek te ervaren en wat meer van de boom te leren kennen.
Functie
Koortsbomen of lapjesbomen worden gebruikt om ziekte of koorts af te wentelen. Wanneer iemand een lapje van een kledingstuk van een zieke aan de boom bindt verdwijnt de koorts op miraculeuze wijze. De koorts of de ziekte wordt zo als het ware aan de boom gegeven en de zieke geneest. Als dit werkelijk gebeurt, dan wordt aan de boom geneeskrachtige werking toegeschreven en wordt een koortsboom. Om dit op de juiste manier te doen moet de zieke een nacht met het lapje slapen. Ik veronderstel dat de koorts in de vorm van nachtzweet in het lapje wordt overgedragen. Vaak werd een stukje van het nachtkleed gebruikt, maar ook wel een kousenband of stroband. Met dit reepje stof ging men (al zwijgend) voor dag en dauw naar de koortsboom. Daar aangekomen werd een toverspreuk gesproken en het lapje aan de boom bevestigd. De koorts of de ziekte zou dan wijken.
Zakdoeken, heel veel zakdoeken
Dit afbinden van koorts wordt nog altijd gedaan, zo blijkt uit de hoeveelheid kledingstukken die ik vandaag in de koortsboom van Overasselt zag hangen. En niet alleen koorts! Ook ziekten zo blijkt, want ik zag verschillende mondkapjes, kledingstukken, een bh en vooral veel zakdoeken, heel veel zakdoeken…
Omdat de takken van de Eik inmiddels erg hoog zijn is het moeilijk om er kledingstukken in te hangen en daarom is er alvast een kleiner exemplaar bestempeld als nieuwe boom. Omdat iedereen daar gewoon bij kan.
Ruïne
De ruïne naast de lapjesboom is van Sint Walrick en dateert uit de 15e eeuw. Maar het gebruik van koortsbomen of lapjesbomen is al veel ouder. Het stuk grond heeft al een lange geschiedenis waar rond 855 vermoedelijk een priorij is gesticht. De legende vertelt echter dat rond het jaar 727 de dochter van de leider van de Hoemannen (lokale heidenen) ziek werd. Haar naam was Heribertha. Haar vaders naam was Walrick.
Toen de kerk om hulp werd gevraagd voor de ziekte van Heribertha, kregen ze het advies van vader Clemens Willebrord om tot Jezus te bidden en een stuk linnen van haar kleed in de oude Eik te hangen die naast hun huis stond. Dit deden ze. Heribertha genas en ze offerde haar vlechten aan de boom. Beide bekeerden ze zich tot het christelijke geloof, waarbij Walrick, de leider van de Hoemannen, een monnik werd in de abdij van Saint-Valery-sur-Somme.
Het huis werd verbrand door de lokale heidenen, maar de Eik bleef wonderwel staan. Later is er een kapel gesticht.
Er zijn verschillende verhalen die de ronde doen over deze plek. Zo schijnt Walrick niet een leider van de Hoemannen te zijn geweest, maar een Franse monnik:
“Walrick, het is de Germaanse verbastering van de Franse heilige Valéry, heeft grote naam en faam in Frankrijk. We weten dat hij rond de 7e eeuw leefde, eigenlijk kluizenaar wilde worden, maar zo sterk sociaal bewogen was dat hij al predikend het land doortrok”. (verhalen tussen Maas en Waal, de monniken van St. Walrick)
In een ander verhaal komen Walrick en zijn dochter Berthrada om wanneer hun huis verbrand wordt door de Hoemannen (Heumen) en sterven zij een marteldood.
Nu kun je in de kapel ruïne aan de zuidzijde 2 beeldjes in muur nissen vinden. Eentje van Sint Walrick en de andere van Onze Lieve Vrouwe.
En de boom? Als de Eik al een redelijk volwassen boom was in de tijd van Walrick en Heribertha, dan moet deze wel heel oud zijn…. Meer dan 1300 jaar. De omvang van de stam vertelt mij dat deze nog niet zo heel oud is en daarom houd ik zo van deze plekken. Het blijft een misterie wat er echt gebeurd is en wat er waar is van de verhalen.
Verzonnen?
Eind 19e eeuw publiceert deWijchense onderwijzer Gomarius Mes (⟶ Wijchen) de legende van de kapel van St. Walrick in de Katholieke Illustratie (1885-1886). Vanaf die tijd veranderd de plek in een pelgrimsoord waar zieken, vooral koortslijders, op voorspraak van St. Willibrord genezing vonden. Karel de Grote heeft in 777 ook een bezoek gebracht aan deze boom en zou de “wonderdadige kracht” van een bezoek aan deze plaats hebben ervaren. Uit dankbaarheid voor zijn herstel liet hij er toen een kapel bouwen, die gewijd zou zijn aan St. Willibrord (Meertens instituut, bedevaart, zie link onderin blog).
Heilige boom
Dat Eiken heilige bomen zijn, dat mag bekend zijn. Druïdes noemen deze boom Duir.
Ook in de lage landen werden Eiken van oudsher vereerd. Hun kroon ziet eruit als uitreikende armen die tot in de hemel reiken en zo een verbinding met de boven wereld tot stand brengen. Met hun diepe wortels reiken ze tot in de onderwereld. Nederland heeft redelijk wat loofbossen gekend waar Eik een van de voornaamste bomen was. Hiervan kun je nu nog iets kunt terugvinden in de plaatsnamen die eindigen op “loo”.
“Het woord lo of loo is afkomstig van het Germaanse *lauhaz, wat open plek in een bos of bosje op hoge zandgrond betekent. Er konden akkertjes in liggen, en ook de nederzetting was niet ver weg. Tevens was het een veeweide. Het onderscheidt zich van andere historische termen voor bos, zoals holt, woud en bussch” (Wiki – “Loo”)
Eiken hadden vroeger de functie van bliksemafleiders. Mensen plantten deze bomen vaak rondom hun leefgemeenschap. Je zou je voor kunnen stellen dat het vuur van de goden op deze manier meer tastbaar werd via de Eik en bescherming bood tegen huisbranden door als afleider te dienen. De verering van deze bomen doe je natuurlijk het liefst dicht bij huis. Net zoals een kerk later het centrum van een gemeenschap werd, zo woonde men vroeger nooit ver van een cultusplek.
De Eik staat nog steeds voor “onverwoestbare levenskracht” en over de hele wereld zijn verschillende goden aan de Eik verbonden. Deuren van huizen werden vroeger van eikenhout gemaakt om al het onheil buiten te houden. Eik geeft in die zin bescherming.
Geneeskracht
Ook zonder lapjes geeft een Eik genezing en zelfs voedsel. De zetmeelrijke eikels waren ooit het basisvoedsel voor de mens totdat de graanteelt populair werd. Als varkensvoer zorgden de eikels voor een dikkere speklaag bij de varkens. Dit had natuurlijk een positieve invloed op het wintervoedsel voor de mens. Meer vet (in het eten) zorgde voor een betere weerstand in koude periodes wanneer het varkensvlees door mensen werd genuttigd. Vroeger hadden mensen een ander voedingspatroon dan nu.
De aanwezige tannines in Eik binden eiwitten en trekken dierlijke membranen stevig aan elkaar. Het werkt als een samentrekkend middel. Hiermee wordt het dus uitermate geschikt als looimiddel voor leer en samentrekken van (dierlijke)stof vezels. Dit samentrekkende effect ervaar je ook als je hele sterke zwarte thee drinkt. De huid van je mondhoeken en de binnenkant van je mond voelt dan rimpelig aan. Dit komt door de aanwezige tannines in de thee.
Deze zitten dus ook in Eik.
Tannines in Eik hebben een samentrekkende en wond helende eigenschap die heel snel een wond kunnen dichten. Inwendig heeft dit het zelfde effect.
“Tannins bind secretions and are of great value in treating diarrhoea, dysentery and wounds. They staunch bleeding and bind skin proteins together creating a leathery scar very quickly. The are also useful for heavy menstrual bleeding and in reducing inflammatory swellings and can be antibacterial and antiviral”. (Peter Conway – 2001-51)
In de Bloesemtherapie helpt Eik worstelingen staken, stimuleert andermans lasten af te werpen. Herstelt vastberadenheid, geeft flexibele kracht.
Niet alle lapjesbomen of koortsbomen hoeven Eiken te zijn. Maar meestal gaat het wel om bomen met geneeskracht.
Koortsboom of zonde-eter?
De voorganger van de eerdergenoemde Willibrord was Bonifatius. Deze speelde een enorme rol in de kerstening van Europa. Door Heilige Eiken te kappen wilde hij bewijzen dat alleen de mens als wezen een ziel kon hebben en bomen niet, om zo een einde te maken aan het heidense geloof. Maar het wonderlijke is dat in deze legende de Eik juist een doel heeft en mocht blijven staan. Was het als boetedoener of “zonde- eter”?. Ik vraag me af wat de werkelijke bedoeling kan zijn geweest van deze boom en of we de juiste rituelen gebruiken om de magie van dit soort bomen hun werk te laten doen.
Hoewel in de legende Heribertha haar vlechten aan de Eik schonk als dankoffer, zie ik hedendaagse offers nu niet direct terug bij deze koortsboom. Wel ben ik veel dankoffers tegengekomen bij de andere bomen die ik bezocht.
“Het in wezen animistische ritueel van het ‘afbinden’ wortelt in de geloofsvoorstelling dat ook levenloze zaken bezield zijn en daardoor het vermogen hebben om bijvoorbeeld ziektes over te nemen van mensen” (Meertens instituut, H. Walrick / H. Willibrord / koortsboom).
Deze boom ervoer ik meer als dumpplek en onwillekeurig denk ik dan aan een oud gebruik van “zonde-eter”. Een zonde-eter (sin-eater) is iemand die via een rituele maaltijd op spirituele wijze de zonden van een pas overledene opeet en zo de overledene absolutie kon verlenen. Zonde eters werden in gemeenschappen ernstig vermeden. Misschien hadden bomen hier zo’n functie na de kerstening waarbij ziekte heel vaak als zonde werd gezien.
Spirit of place
Misschien zijn we hier op de verkeerde dag, op de verkeerde tijd. Maar wat voelt het hier anders dan bij alle andere bomen die we hebben bezocht.
Dit is een plek waar ziekte aan de boom is geknoopt in de vorm van zakdoeken en kleding . De heiligen in het kapelletje zijn overladen met kaarsjes en gebeden, maar ook met lappen en bloemen.
De wanhoop is voelbaar op de dag van ons bezoek. De boom had geen zin in het maken van contact. De plek was druk en er was van alles gaande.
Ik bespeurde nagenoeg geen verering van de boom zelf op deze plek. Alle eer gaat naar Sint Walrick en de O.L. Vrouwe. Het wezen van de boom wordt niet genoemd, geëerd of besproken in de verhalen die ik lees over de lapjes boom bij Overasselt. Bij de bomen die ik eerder bezocht was dat anders. Als druïde heb ik daar wel een mening over.
Wanneer we aan de overkant de weg het pannenkoekrestaurant bezoeken voor een kop thee worden we omringt door gesprekken over ziekte en dood. Voor mij is dit geen toeval, maar de geest van de plek, the spirit of place.
Van mij mag hier ruimte komen om de genezing ook te vieren en daarvoor een offer te schenken aan de boom zelf. Bijvoorbeeld door te beginnen met het opruimen van het afval wat her en der ligt.
Toch is deze plek het bezoeken waard. Al was het alleen al om te ervaren dat niet elke plek het zelfde aanvoelt. Dit was voor mij de grootste les.
En wellicht is het goed om deze plek eens voor dag en dauw te bezoeken. Ik ben benieuwd of er dan een andere ervaring is.
Bronnen
- De Naturalis Historia – Marcel de Cleene
- Tree Medicine – Peter Conway
- Heidense heiligdommen – Judith Schuyf
- Spirituele plekken in Nederland – Henk Ganzeboom
- Wikipedia – Sint-Walrickkapel, Plaatsnaam Loo, sin eater.
Aanvullingen (met dank aan @verhalenheks)
